διοικητικά συστήματα

Τα συστήματα οργάνωσης της κρατικής διοίκησης και κατ’ επέκταση της διοίκησης κάθε συλλογικού φορέα. Τα κύρια συστήματα διοικητικής οργάνωσης είναι δύο: το συγκεντρωτικό και το αποκεντρωτικό. Στο συγκεντρωτικό σύστημα, η εξουσία ενός διοικητικού οργανισμού, κρατικού ή άλλου, ανήκει στην κεντρική της υπηρεσία ή όργανο. Όλες οι υποθέσεις της, κεντρικές ή περιφερειακές, γενικές ή ειδικές, ελέγχονται και κατευθύνονται από το κεντρικό αυτό όργανο, που λαμβάνει όλες τις πρωτοβουλίες και αναθέτει στα άλλα όργανα μόνο την εκτέλεσή τους. Το δ.σ. σχετίζεται με την έννοια της διοικητικής ιεραρχίας, την οργάνωση δηλαδή του προσωπικού των δημοσίων υπηρεσιών ή των οργάνων άλλου συλλογικού φορέα (κόμματα, ιδρύματα, επιχειρήσεις κλπ.) κατά βαθμίδες, με τρόπο ώστε οι υφιστάμενοι να ασκούν τα καθήκοντά τους όχι μόνο τηρώντας τους νόμους ή τους κανονισμούς του διοικητικού φορέα αλλά και υπακούοντας κατά την εφαρμογή τους στις διαταγές και στις οδηγίες των προϊσταμένων τους. Το αποκεντρωτικό είναι πιο σύνθετο σύστημα και διακρίνεται στη διοικητική αυτοδιοίκηση από τη μία πλευρά και στην αποκέντρωση υπό στενή έννοια ή αποσυγκέντρωση από την άλλη. Η αυτοδιοίκηση συνιστά το σύστημα σύμφωνα με το οποίο ορισμένα διοικητικά θέματα ανήκουν στην αποφασιστική αρμοδιότητα άλλων οργάνων, εκτός από τα κεντρικά, τα οποία αναλαμβάνουν και την ευθύνη τους. Η αυτοδιοίκηση διακρίνεται στην τοπική και στην καθ’ ύλην, ανάλογα με το είδος και το βασικό στοιχείο προσδιορισμού της. Η διοικητική αποσυγκέντρωση (αποκέντρωση υπό στενή έννοια) συνίσταται στην επαύξηση των εξουσιών και των καθηκόντων των περιφερειακών και των τοπικών οργάνων της κεντρικής εξουσίας (γενικοί διοικητές, νομάρχες, έπαρχοι κλπ.). Τα συστήματα αυτά δεν συναντώνται σε αμιγή μορφή σε καμία σύγχρονη διοικητική οργάνωση. Ανάλογα με τους σκοπούς και τις αρχές που επικρατούν σε κάθε διοικητικό οργανισμό, διαμορφώνεται ένας συνδυασμός τους, με επικράτηση στοιχείων ή εκδήλωση τάσεων προς το ένα ή το άλλο σύστημα. Το αποκεντρωτικό σύστημα θεωρείται πιο δημοκρατικό και τείνει να επιβληθεί με βάση τις σύγχρονες κοινωνικές εξελίξεις. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα κάθε συστήματος σχετίζονται αφενός με την ανάγκη επίτασης της ευθύνης και ενότητας στην αντιμετώπιση των προβλημάτων, σε συνδυασμό με την εξασφάλιση πειθαρχίας και εφαρμογής ενιαίας διοικητικής πολιτικής (συγκέντρωση) και αφετέρου με την ανάγκη πρόσβασης και επικοινωνίας των διοικούμενων με τα διοικητικά όργανα, ταχύτητας στις ενέργειες κλπ. (αποκέντρωση). Υποστηρίζεται ότι τα πλεονεκτήματα της συγκέντρωσης μπορούν να επιτευχθούν και με την καθιέρωση εποπτείας και ελέγχου στα όργανα της αποκέντρωσης. Κατά το ελληνικό Σύνταγμα (άρ. 101, παρ. 1) «η διοίκηση του Κράτους οργανώνεται σύμφωνα με το αποκεντρωτικό σύστημα». Στη συνέχεια, το Σύνταγμα καθορίζει τα πλαίσια και τους όρους της τοπικής αυτοδιοίκησης και της αποσυγκέντρωσης, καθώς επίσης και τα πλαίσια και τους όρους της εποπτείας των περιφερειακών οργάνων και των οργάνων της τοπικής αυτοδιοίκησης από την κεντρική διοίκηση. Ειδικοί θεσμικοί νόμοι ρυθμίζουν περαιτέρω την έκταση και το περιεχόμενο του αποκεντρωτικού συστήματος. Εκτός από αυτά τα δύο κύρια δ.σ., υπάρχουν και άλλα, ειδικότερα συστήματα, που βασίζονται στις ίδιες περίπου αρχές. Ομοσπονδιακό σύστημα. Oνομάζεται και πολιτική αυτοδιοίκηση. Το σύστημα αυτό περιγράφει τις περιπτώσεις κατά τις οποίες σε ορισμένες περιφέρειες του κράτους παρέχεται όχι μόνο η αρμοδιότητα να ρυθμίζουν τοπικά ζητήματα από τα τοπικά όργανα αλλά και νομοθετική ή δικαστική αρμοδιότητα, με αυτοτελή οργάνωση νομοθετικών σωμάτων και δικαστηρίων. Το ομοσπονδιακό κράτος έχει την αποκλειστικότητα ορισμένων γενικών (κεντρικών) εξουσιών, αλλά δεν μπορεί να αυξήσει ή να μειώσει τις εξουσίες του χωρίς τη συγκατάθεση των ομόσπονδων μελών. Σε επίπεδο ενιαίου κράτους οι περιορισμοί πηγάζουν μόνο από το σύνταγμά του. Γραφειοκρατικό σύστημα. Αναφέρεται στο σύστημα στο οποίο η οργάνωση των διοικητικών υπηρεσιών βασίζεται σε αυστηρή ιεραρχία και καταμερισμό των αρμοδιοτήτων. Εκτιμάται ότι ο τρόπος οργάνωσης αυτού του συστήματος οδηγεί σε μια μορφή αυτονόμησής του από την κεντρική εξουσία και στη συνακόλουθη δυνατότητά του να ασκεί αποφασιστική επιρροή στην πορεία των διοικητικών υποθέσεων. Δογματικό σύστημα. Σύστημα διοικητικής οργάνωσης που διέπεται από κανόνες και κοινές γενικές αρχές, οι οποίες είναι εκ των προτέρων παραδεδεγμένες και βασίζονται στη λογική. Συνιστά λιτό και απλοποιημένο σύστημα, που βασίζεται στη σύμμετρη κατανομή διοικητικών εξουσιών και καθηκόντων ανάμεσα σε διάφορες υπηρεσίες. Εφαρμόστηκε στη Γαλλία μετά την επανάσταση του 1789, με τη διαίρεση της χώρας σε ομοιόμορφες περιφέρειες (νομούς), με ενιαίο, απλοποιημένο διοικητικό καθεστώς. Ιστορικό σύστημα. Βασίζεται στην εφαρμογή ειδικών κανόνων κατά περιφέρειες, οι οποίοι υπαγορεύονται από τις ιστορικές, γεωγραφικές και οικονομικές συνθήκες που τις διαφοροποιούν. Εφαρμόζεται σε χώρες που παρουσιάζουν ιδιαίτερη προσήλωση στις παραδόσεις, όπως η Μεγάλη Βρετανία. Μονοπρόσωπο και συλλογικό σύστημα. Αναφέρεται στον τρόπο συγκρότησης των οργάνων της ενεργούς διοίκησης, ως μονοπρόσωπα ή συλλογικά. Τα συστήματα αυτά συνήθως συνυπάρχουν. Το μονοπρόσωπο σύστημα αποβλέπει στην ταχύτητα δράσης και στην ανάπτυξη της ευθύνης· το συλλογικό στη δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων για τη λήψη αποφάσεων σε πιο σύνθετα προβλήματα. Το μονοπρόσωπο σύστημα επικρατεί στην ενεργό διοίκηση και το συλλογικό στη διασκεπτόμενη διοίκηση, χωρίς να αποκλείεται και το αντίστροφο σε πολλές ειδικές περιπτώσεις (π.χ. ενέργειες δημοτικών ή κοινοτικών συμβουλίων, συλλογικών οργάνων δημοσίων υπηρεσιών και αντίστροφα, αποφασιστικές αρμοδιότητες υπουργών, νομαρχών, δημάρχων κλπ.). Περιφερειακό σύστημα. Συνίσταται στη διαίρεση του κράτους σε μεγάλες αυτοδιοικούμενες περιφέρειες, χωρίς όμως νομοθετικές εξουσίες. Βασίζεται κυρίως σε οικονομικούς, πολιτικούς και ιστορικούς λόγους. Στο περιφερειακό σύστημα εξυπηρετούνται καλύτερα οι ανάγκες της διοίκησης και διασφαλίζονται πιο αποτελεσματικά οι δημοκρατικοί θεσμοί. Το περιφερειακό σύστημα εφαρμόζεται στην Ιταλία, στη Γαλλία κ.α. Στη χώρα μας είναι συνταγματικά κατοχυρωμένος ο ρόλος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης· στη φωτογραφία, σύσκεψη της ΚΕΔΚΕ με τα πολιτικά κόμματα (φωτ. ΑΠΕ).